"Tattoo and Piercing: Το αρχαίο τελετουργικό που έγινε μόδα"

της Ευλαμπίας Τσιρέλη

Το tattoo και το piercing, δεν αποτελούν πρόσφατη μόδα. Είναι συνήθειες που προέρχονται από τα βάθη των αιώνων. Αποτελούσαν πρακτικές συνδεδεμένες με ιερά τελετουργικά, θρησκευτικά σύμβολα και αναζήτηση του πνευματικού πεδίου. Εμείς σήμερα, απλά συνεχίζουμε μια παράδοση 5.000 χρόνων που αξίζει να γνωρίσουμε... 

Ιστορία του tattoo

Η λέξη tattoo θεωρείται ότι έχει δυο προελεύσεις. Πρώτον, την Πολυνησιακή λέξη «ta» που σημαίνει «χτυπώ κάτι» και δεύτερον την Ταϊτινή λέξη «tatau» που σημαίνει «μαρκάρω, σημαδεύω κάτι». Η ιστορία του tattoo ξεκινά πριν 5.000 χρόνια. Τα πρώτα tattoos είναι πιθανό να δημιουργήθηκαν κατά τύχη. Όταν κάποιος έτριβε το χέρι του που ήταν λερωμένο με στάχτη και καρβουνιά από φωτιά, πάνω σε ένα μικρό τραύμα, παρατηρούσε έπειτα ότι το χρώμα έμενε ως μόνιμο σημάδι στο δέρμα και μετά την επούλωση του τραύματος.

Το ιστορικό αρχείο για το tattoo συνοψίζεται στις εξής πληροφορίες:

Ötzi, the Ice Man: Ένας άνδρας ηλικίας 5.300 ετών ανακαλύφθηκε το 1991 από δύο Γερμανούς τουρίστες, στην «Άκρη του Τέλους» (Punta di Finale, Fineilspitze) μια κορυφή στις Άλπεις Ötztal, μεταξύ Ιταλίας και Αυστρίας. Το γεγονός προκάλεσε πολλά πρωτοσέλιδα εφημερίδων. Το σώμα του άνδρα (ο οποίος ονομάστηκε «ötzi», δηλαδή  «άνθρωπος του πάγου») βρέθηκε παγωμένο και είναι το πιο καλοδιατηρημένο σώμα που έχει βρεθεί ποτέ. Στην ουσία είναι μια φυσική μούμια που διαθέτει 57 tattoos τα οποία φαίνεται να σχηματίστηκαν για λόγους θεραπείας κάποιας αρθρίτιδας, καθώς εντοπίζονται στις αρθρώσεις περισσότερο. 

Πολιτισμός Pazyryk: Το 1948, μεταξύ Ρωσίας και Κίνας, ένας Ρώσος αρχαιολόγος ανακάλυψε στα βουνά της νοτιοδυτικής Σιβηρίας, μούμιες 2.400 ετών. Τα tattoos στα σώματά τους απεικονίζουν παραστάσεις ζώων που σε κάθε άτομο διαφοροποιούνταν, περιγράφοντας τον χαρακτήρα και την ιδιοσυγκρασία του.

Αίγυπτος: Έχουν βρεθεί σώματα με tattoo που τοποθετούνται χρονικά στην 11^η Δυναστεία. Το 1891, αρχαιολόγοι ανακάλυψαν μουμιοποιημένα υπολείμματα του σώματος της Αμουνέτ, ιέρειας της θεάς Άθωρ στις Θήβες, που έζησε κάπου μεταξύ του 2160 και 1994 π.Χ. Τα tattoos της αφορούσαν γεωμετρικά μοτίβα που σχετίζονταν με τελετουργικές πρακτικές και εφαρμόζονταν μόνο στις ιέρειες. Οι Αιγύπτιοι διέδωσαν την τέχνη του tattoo στα πέρατα της γης. Μέχρι το 2000π.Χ. η μέθοδος είχε διαδοθεί σε όλη τη νοτιοανατολική Ασία. Από εκεί, νομάδες, τη μετέφεραν και στην Ιαπωνία.

Ιαπωνία: Πήλινα ανθρώπινα αγαλματίδια διακοσμημένα με tattoos ανακαλύφθηκαν στην Ιαπωνία, σε τάφους του 3.000 π.Χ. ή και αρχαιότερους ακόμα. Τα αγαλματίδια αυτά συνόδευαν τους νεκρούς στην τελευταία τους κατοικία και τα tattoos τους πιστεύεται ότι είχαν θρησκευτική και μαγική σημασία.

Πολυνησία: Στους πολιτισμούς του Ειρηνικού, η μέθοδος της δερματοστιξίας έχει τεράστια ιστορική σπουδαιότητα. Οι Πολυνήσιοι πιστεύουν ότι η πνευματική ή ζωοποιός δύναμη ενός ατόμου, καθορίζεται από τα tattoos του. Κατά τη διάρκεια της ζωής ενός Πολυνήσιου, τα γεωμετρικά tattoos του αυξάνονταν χρόνο με το χρόνο, ώσπου έφταναν να καλύπτουν ολόκληρο το σώμα του. Στη Σαμόα τα tattoos ορίζουν τον αρχηγό της φυλής και τα διάφορα αξιώματα. Οι πρώτοι Ευρωπαίοι που πάτησαν στη Σαμόα το 1787, ήταν μέλη μιας γαλλικής αποστολής και δήλωσαν χαρακτηριστικά «οι άνθρωποι που είδαμε ήταν τόσο καλυμμένοι με αυτά τα σημάδια, που νόμιζες ότι φορούσαν ρούχα».

Χαβάη: Οι άνθρωποι της Χαβάης είχαν τη δική τους μέθοδο δερματοστιξίας, γνωστή ως «kakau». Τη χρησιμοποιούσαν για τη διαφοροποίηση μεταξύ τους, αλλά και για λόγους υγείας και προστασίας από τα κακά πνεύματα.

Νέα Ζηλανδία: Οι Μαορί της Νέας Ζηλανδίας δημιούργησαν την πιο εντυπωσιακή κουλτούρα tattoos, τα «moko», εφαρμόζοντας το ταλέντο τους από την ξυλογλυπτική, στο δέρμα. Το είδος αυτό της δερματοστιξίας τούς καθόριζε ως άτομα και χρησιμοποιούνταν ως αναμνήσεις μεγάλων μαχών και γενικά σημαντικών γεγονότων της ζωής τους. 

Ινδονησία: Η τεχνική που αναπτύχθηκε στο Βόρνεο συνεχίζει να υφίσταται έως σήμερα και είναι γνωστή σε όλο το δυτικό κόσμο ως «tribal».

Ινδία και Ταϊλάνδη: Το «hanuman» στην Ινδία ήταν διαδεδομένο σύμβολο δύναμης στα χέρια και στα πόδια. Εφαρμοζόταν από μοναχούς που επικαλούνταν μαγικές δυνάμεις κατά τη διάρκεια της εφαρμογής του tattoo. Ήταν απαγορευμένο στις γυναίκες, καθώς δεν επιτρεπόταν να τις αγγίξουν οι μοναχοί, αλλά και για το ότι πίστευαν ότι οι γυναίκες είναι δυνατές από μόνες τους και δεν χρειάζονται τέτοιου είδους «ενισχύσεις».

Αφρική: Στην Αφρική λόγω του σκούρου δέρματος, οι άνθρωπου δεν εφάρμοζαν tattoo, αλλά ανέπτυξαν ένα άλλο είδος στίξης. Χάραζαν το δέρμα τους με ξυράφι σε διάφορα σχήματα, ώστε με την επούλωση να σχηματίζονται σχέδια που έμοιαζαν με την ανάγλυφη γραφή Braille. Η τεχνική αυτή φυσικά εφαρμόζεται μέχρι σήμερα σε φυλές τις Αφρικής.

Αρχαία Ελλάδα και Ρώμη: Οι Έλληνες έμαθαν τα tattoos από τους Πέρσες και οι Ρωμαίοι από τους Έλληνες. Ρωμαίοι συγγραφείς όπως ο Σενέκας, ο Βιργίλιος και ο Γαληνός αναφέρουν ότι πολλού σκλάβοι είχαν tattoos στο σώμα τους. Τόσο οι Έλληνες όσο και οι Ρωμαίοι, τα εφάρμοζαν ως τιμωρία.

Κέλτες: Η κουλτούρα των Κελτών, ήταν πλούσια σε tattoos. Οι σπείρες και τα γνωστά κέλτικα μοτίβα ήταν πολύ διαδεδομένα σαν σχέδια και συμβόλιζαν τις διαφορετικές πορείες που δύναται να ακολουθήσει ένα άνθρωπος στη ζωή του.

Κεντρική και νότια Αμερική: Στο Περού έχουν βρεθεί μούμιες του 11^ου αιώνα με tattoos. Πληροφορίες από τον 16^ο αιώνα σχετικές με tattoos των Μάγια στο Μεξικό και στην Κεντρική Αμερική, αναφέρουν ότι αποτελούσαν ένδειξη θάρρους στον φέροντα. Ισπανοί ιστορικοί του 16^ου αιώνα αναφέρουν ότι η τέχνη ήταν πάρα πολύ διαδεδομένη στην Κεντρική Αμερική. Μάλιστα, όταν το 1519 ο Κορτέζ και οι κονκισταδόροι του πάτησαν στα εδάφη αυτά, τρομοκρατημένοι ανέφεραν ότι οι ντόπιοι όχι μόνο επιδίδονταν στη λατρεία του διαβόλου με αγαλματίδια και είδωλα, αλλά χάραζαν και στο δέρμα τους ανάλογες παραστάσεις.

Μέση Ανατολή: Ιδίως στους χρόνους της Παλαιάς Διαθήκης η τέχνη ήταν πολύ διαδεδομένη στον παγανιστικό κόσμο (Χαναανιτική θρησκεία και επιρροές από Αίγυπτο) και αποτελούσε μέρος της λατρείας των ντόπιων θεοτήτων. Σε ένα χωρίο του Λευιτικού της Παλαιάς Διαθήκης(19,28) διαβάζουμε: «δεν θα ξαναχαράξεις το δέρμα σου για τους νεκρούς, ούτε θα ξαναφτιάξεις ζωγραφιές σε αυτό».  Αυτό αποτελεί απόδειξη ότι το tattoo εκεί χρησιμοποιούνταν στη νεκρολατρεία και προγονολατρεία.

Βίκινγκς: Σε ένα κείμενο του 1.100 περιγράφεται μια συνάντησή ενός άραβα με μια ομάδα Βίκινγκς, οι οποίοι περιγράφονται ως «αγενείς, βρώμικοι και καλυμμένοι με ζωγραφιές».

Αγγλία και Γαλλία: Εξερευνητές, έμποροι και ναυτικοί επέστρεφαν από τα ταξίδια τους πάντα με σημάδια στα σώματά τους, αποτέλεσμα των συναναστροφών τους με λαούς της Πολυνησίας και του νότιου Ειρηνικού.

Τα στερεότυπα που έχουν συνδεθεί με την τέχνη του tattoo είναι οι ναύτες, που προτιμούσαν τις γοργόνες, τα λουλούδια, τα πλοία και τις άγκυρες, οι εγκληματίες στις φυλακές που προτιμούσαν το χαρακτηριστικό δάκρυ, τους ιστούς αράχνης στους αγκώνες, χαρακτηριστικές φράσεις και διακριτικά ονομάτων συμμοριών των φυλακών και οι καλλιτέχνες στα τσίρκο, που πολλές φορές κάλυπταν ολόκληρο το σώμα τους για εντυπωσιασμό. 

Επίσης, αδυναμία στα tattoos έχει η ρώσικη μαφία, που πάντα φροντίζει τα μέλη της να φέρουν στο δέρμα τους απεικονιζόμενη την υπερηφάνεια της κάθε φαμίλιας. Άλλοι λάτρεις είναι οι συμμορίες μοτοσικλετιστών και άλλων συμμοριών κυρίως της λατινικής Αμερικής. Πολύ εντυπωσιακά επίσης είναι τα irezumi, είδος δερματοστιξίας που εφαρμόζουν οι yakuza, μέλη της ιαπωνικής μαφίας. Τα irezumi είναι μια χρονοβόρα διαδικασία που ολοκληρώνεται μετά από πολλά χρόνια, καθώς καλύπτουν ολόκληρο το σώμα. Τα μέλη της μαφίας, μη θέλοντας να προδώσουν αυτή τους την ιδιότητα, φροντίζουν τα tattoos τους να σταματούν στους καρπούς και στον λαιμό ώστε να καλύπτονται πλήρως από τα ρούχα τους. Στην μέθοδο αυτή δεν χρησιμοποιούνται μηχανήματα, παρά μόνο το χέρι. 

Το tattoo έχει επίσης συνδεθεί και με την ποπ κουλτούρα, χάρη σε μια από τις πρωτεργάτισσες, την Janis Joplin που είχε tattoo ένα περικάρπιο και μικρή καρδούλα στο αριστερό της στήθος. Η κίνηση της Joplin χαρακτηρίστηκε γονιμοποιός πράξη για την αποδοχή του tattoo από το ευρύ κοινωνικό σύνολο, τότε, ως τέχνη.

Piercing. Τόσο παλιό, όσο και η ανθρωπότητα.

Παρόλο που το piercing σε διάφορα μέρη του σώματος -εκτός από τα αυτιά- φαίνεται να είναι μια καινούργια μόδα, η ιστορία του χάνεται στα βάθη των αιώνων. Piercing αφαλού συναντούμε στην αρχαία Αίγυπτο, όπου επιτρεπόταν μόνο στα μέλη της βασιλικής οικογένειας και όποιος άλλος τολμούσε να το κάνει εκτελούνταν! Η ιδέα του piercing στη μύτη γεννήθηκε στη Μέση Ανατολή, πριν από 4.000 χρόνια και συνεχίζεται έως σήμερα από τους βεδουίνους. Οι σύζυγοι παρουσίαζαν τις γυναίκες τους με ένα κρίκο στη μύτη, που το μέγεθός του αντιπροσώπευε τον πλούτο της οικογένειας. Το έθιμο αυτό παραδόθηκε από την Μέση Ανατολή στην Ινδία κατά τον 17^ο αιώνα, όπου το είδος του κοσμήματος που υπήρχε στη μύτη, υποδήλωνε το κοινωνικό status του εκάστοτε ατόμου. Σήμερα οι Ινδές τρυπούν το αριστερό τους ρουθούνι σε ένα σημείο που υποδηλώνει την αντοχή στον πόνο κατά τον τοκετό. 

Το piercing ταξίδεψε στη Δύση στα τέλη του 1960, όταν επέστρεφαν οι ομάδες των νέων που συνήθιζαν τότε να ταξιδεύουν στην Ινδία αναζητώντας την πνευματική τους διαφώτιση. Οι καλλιτέχνες και οι οπαδοί της punk σκηνής, το ενσωμάτωσαν στην κουλτούρα τους στα 1970 και η τεχνική αναβίωσε ξανά το 1990.Το piercing στη γλώσσα εφαρμόζονταν από ιερείς και σαμάνους των Αζτέκων και των Μάγια, υπό την πεποίθηση ότι τους βοηθούσε να επικοινωνούν με τους θεούς.

Το συνηθισμένο piercing αυτιών ανιχνεύεται σε πολλούς λαούς. Ιδιαίτερα αγαπητό ήταν στους Αιγυπτίους, στους Μυκηναίους, στους Πέρσες, στους Ρωμαίους και στους Βυζαντινούς. Το συναντούμε και στο βιβλίο της Γένεσης της Παλαιάς Διαθήκης: «Εκείνοι έδωσαν στον Ιακώβ όλους τους ξένους θεούς που είχαν στην κατοχή τους και τα σκουλαρίκια που κρεμούσαν στα αυτιά τους, κι ο Ιακώβ τα έθαψε κάτω απ’ τη βελανιδιά που ήταν κοντά στη Συχέμ»(Γεν.35,4). Έχει επίσης βρεθεί μούμια ηλικίας πέντε αιώνων, με τρυπημένα τα αυτιά. Υπάρχει μια πληροφορία ότι οι κάτοικοι της Κύπρου πριν από δύο αιώνες, συνήθιζαν όλοι ανεξαιρέτως να τρυπούν τα αυτιά τους. Φυλές στην Νότια Αμερική και Αφρική συνήθιζαν να τρυπούν τα αυτιά τους και να επιμηκύνουν τους λοβούς τους. Είναι ευρέως γνωστές βέβαια οι τεχνικές τους, ειδικά εκείνες των φυλών της Αφρικής, από την πλειάδα τω ντοκιμαντέρ που έχουν γυριστεί για την καθημερινή ζωή και τα έθιμά τους. Οι Αζτέκοι τρυπούσαν υποχρεωτικά τα αυτιά των μικρών αγοριών και κοριτσιών, παρουσία του αγάλματος του θεού της φωτιάς Ξιουτεκούτλι που ήταν καλυμμένο με σκουλαρίκια σε όλο το σώμα.

Ενδιαφέρουσα είναι και η πληροφορία που βρίσκουμε σχετικά με την ετυμολογία της λέξης «σκουλαρίκι». Η λέξη αποτελεί παραλλαγή της λέξης «σχολαρίκιον», που ήταν το γνωστό μας σκουλαρίκι, το οποίο συνήθιζαν να φορούν οι σχολάριοι, τάγμα των Βυζαντινών που φρουρούσαν το παλάτι του αυτοκράτορα. Το σχολαρίκιον αποτελούσε μέρος της ενδυμασίας τους. Τότε το ονόμαζαν «σχολαρικόν ενώτιον», αργότερα «σχολαρίκιον» και τελικά «σκουλαρίκι». Την λέξη «ενώτιον» (εν + ωτί = στο αυτί) για το σκουλαρίκι χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι Έλληνες και μπορούμε να το δούμε κυρίως στα πανέμορφα αγάλματα των Κούρων. Στην Ηλιάδα ο Όμηρος περιγράφει τα σκουλαρίκια της Ήρας ως «έρματα τρίγληνα μορόεντα», δηλαδή κοσμήματα αποτελούμενα από τρεις λαμπερούς σκουρόχρωμους πολύτιμους λίθους, ενώ στην Οδύσσεια όταν περιγράφει τα σκουλαρίκια της Πηνελόπης γράφει: «χάρις δ’ απελάμπετο πολλή». 

Τέλος, το τρύπημα των χειλιών ιστορικά ανιχνεύεται στους άνδρες Μάγια και Αζτέκους και υποδήλωνε την υψηλή κοινωνική τους θέση. Σε κάποιες φυλές της Αφρικής το piercing χειλιών έχει ακόμα θρησκευτική σημασία και αποτελεί μέρος τελετουργικών πρακτικών.

Καταλαβαίνουμε ότι στον κόσμο αυτό τίποτα δεν είναι νέο. Ο άνθρωπος διαγράφει κύκλους γύρω από τον εαυτό του. Παραλλάσσει λίγο τις τεχνικές του, αλλάζει τα εργαλεία, αλλά στην ουσία κάνει τα ίδια πράγματα. Στολίζει το σώμα του, λατρεύει θεούς, φτιάχνει σκεύη για να φάει, όπλα, εργαλεία, ψάχνει νερό, καύσιμα, τροφή, φοβάται, επιτίθεται, ερωτεύεται, κλαίει, θυμώνει, γελά, ξεχνά, θυμάται, γεννιέται, πεθαίνει. Τα τελετουργικά θα ζουν όσο ζει και ο άνθρωπος παρά την εξέλιξη και την πρόοδο της τεχνολογίας.

το άρθρο έχει δημοσιευτεί στα περιοδικά:
-"On the Road Magazine" -2010
-"Φαινόμενα" ένθετο με τον Ελεύθερο Τύπο -2012

Επιτρέπεται η ηλεκτρονική αναδημοσίευση μόνο εφόσον αναδημοσιευτεί το πλήρες κείμενο, με ξεκάθαρη απόδοση στη συγγραφέα Ευλαμπία Τσιρέλη,  μαζί με σύνδεσμο στην παρούσα σελίδα. Απαγορεύεται κάθε είδους έντυπη αναδημοσίευση.