Οι μούμιες των βάλτων. "Θυσιαστικές Εκτελέσεις".

της Ευλαμπίας Τσιρέλη

Μια μούμια 3.000 χρόνων που βρέθηκε σε βαλτώδη περιοχή της Ιρλανδίας, στην κομητεία Λαίς, θεωρείται πως είναι βασιλιάς της Εποχής του Σιδήρου ο οποίος είχε θυσιαστεί από τους συμπατριώτες του. Τα πολλαπλά κοψίματα μαρτυρούν ότι το θύμα είχε κοπεί τελετουργικά, σύμφωνα με τον «τριπλό θάνατο» κατά τον οποίο ο θυσιαζόμενος έπρεπε να πεθάνει με τρεις διαφορετικούς τρόπους διαδοχικά: Απαγχονισμό, συνήθως σε δέντρο, πνιγμό και τέλος τον τελικό τραυματισμό με δόρυ ή ξίφος ή χτύπημα με άλλου είδους όπλο. Σύμφωνα με την Kελτική παράδοση, οι τρεις αυτοί διαφορετικοί τρόποι αντανακλούσαν τις τρεις διαφορετικές ιδιότητες του θεού ή της θεάς στην οποία προσφερόταν το σώμα. Οι τελετουργικές θυσίες τελούνταν από δρυΐδες ιερείς και λέγεται ότι αποτελούσαν έναν τρόπο να τρέφεται η Θεά γη που χρειαζόταν συνεχώς νέα σώματα ώστε να πάρει κάποια στιγμή μορφή. Όσον αφορά τις θυσίες βασιλέων, μάς είναι γνωστή η παράδοση κατά την οποία όταν ένας βασιλιάς άρχιζε να γερνά, θυσιαζόταν τελετουργικά για να αντικατασταθεί από ένα νεαρότερο.

Ωστόσο οι γνώμες των ειδικών διχάζονται. Οι επικρατέστερες θεωρίες περί του θανάτου των ατόμων αυτών είναι ότι α) πρόκειται για τελετουργικές θυσίες βασιλέων και β) για εκτελέσεις εγκληματιών ή προσώπων που γενικά δεν ήταν πια χρήσιμα στην κοινωνία λόγω σωματικών ή διανοητικών ελλείψεων.

Μερικές από τις πιο διάσημες μούμιες των βάλτων που έχουν βρεθεί είναι ο Μπόγκστεν Μαν (1290-1430 π.Χ.) στη Σουηδία, οι μούμιες Κλαντ Χάλαν (1600-1300 π.Χ.) στη Σκωτία, ο φοβερός Τόλουντ Μαν (400 π.Χ.) στη Δανία που διατηρεί ακόμα και την έκφρασή του και το σκοινί στο λαιμό του, ο Λίντοου Μαν  (2-119 μ.X.)  Αγγλία, ο Όλντ Κρόχαν Μαν (362-175 π.Χ.) στην Ιρλανδία, ο Γκρόμπαλ Μαν (310 π.Χ.) στη Δανία και ο Κλόνυκεϊβαν Μαν (2003) στην Ιρλανδία.

Από αυτές, ο Γκρόμπαλ Μαν, ο Λίντοου Μαν και ο Κλόνυκεϊβαν Μαν, αποτελούν τα πιό άρτια σώματα που προσφέρονται για μελέτη.

 

Οι μελέτες έδειξαν ότι η διατήρηση των σωμάτων δεν οφειλόταν μόνο στις χαμηλές θερμοκρασίες και στην έλλειψη οξυγόνου στη λάσπη, αλλά και σε ένα είδος βρύου που όταν πεθαίνει απελευθερώνει κάποια συστατικά, που σε συνδυασμό με το άζωτο, δεν αφήνει τα βακτήρια του νερού να επιτελέσουν την αποσύνθεση. Σε αυτό οφείλεται και το σκούρο χρώμα του δέρματος στις μούμιες, καθώς και το κοκκινωπό χρώμα των μαλλιών τους. Επίσης, τα περισσότερα από τα σώματα φέρουν σημάδια απαγχονισμού, αποκεφαλισμού, χτυπήματος στο πίσω μέρος του κεφαλιού και στραγγαλισμού. Ο Τόλουντ Μαν (Εικ.15-16) ανακαλύφθηκε στη Δανία το 1950. Με τη μέθοδο του C14, οι υποψίες του καθηγητή αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου του Άαρχους της Δανίας, Γλόμπ, επαληθεύτηκαν. Επρόκειτο για ένα πολύ αρχαίο σώμα. Η μούμια προερχόταν από την εποχή του Σιδήρου. Δύο χρόνια μετά την ανακάλυψη του Τόλουντ Μαν, κοντά στην ίδια περιοχή και συγκεκριμένα στο Νέμπελγκαρντ Φεν, άλλη μια σπουδαία μούμια ανακαλύφθηκε. Ο Γκρόμπαλ Μαν.

      O καθηγητής Γκλομπ εξέδωσε ένα βιβλίο (The Bog People, Οι άνθρωποι των Βάλτων, 1965) σχετικά με τα Δανέζικα ευρήματα. Μέσα σε τέσσερα χρόνια το βιβλίο μεταφράστηκε στα αγγλικά κι έγινε μπεστ σέλερ.

To 1983 βρέθηκε ένα κρανίο στο Λόντοου Μος (βάλτος του Λίντοου) στο Τσέσαϊρ και ο καθηγητής Ντον Μπρόδγουελ το τοποθέτησε χρονικά στον 1ο μ.Χ. αιώνα. Τον επόμενο χρόνο στην περιοχή βρέθηκε ο Λίντοου Μαν, αλλά και διάφορα μέλη σωμάτων κατά τα έτη 1987 και 1988. Ο καθηγητής Μπρόδγουελ διεξήγαγε εκτενή μελέτη στον Λίντοου Μαν, ενώ άλλα δύο σώματα βρέθηκαν το 2003 στην Ιρλανδία, το ένα στο Ντέιντζιν στην κομητεία Όφαλυ, γνωστό και ως Όλντ Κρόχαν Μαν και ο Κλόνικεϊβαν Μαν, στο Κλόνυκεϊβαν της κομητείας Μεθ. Toν Αύγουστο του 2011 βρέθηκε άλλο ένα σώμα που μελετάται μέχρι σήμερα από τον Ήμον Κέλυ στο Εθνικό Μουσείο της Ιρλανδίας. Αυτό το πρόσφατο εύρημα, γνωστό ως Κάσελ Μαν χρονολογείται στην Εποχή του Χαλκού. Το αρχαιότερο ωστόσο σώμα έχει βρεθεί στο Κέλμπεργκ της Δανίας και είναι μια γυναίκα του 6.000 π.Χ. Στον Γκρόμπαλ Μαν είναι εμφανές το σημείο στραγγαλισμο.

Βρέθηκε γυρισμένος μπρούμυτα (το αναποδογύρισμα των σωμάτων ίσως να φανερώνει κάποιο είδος τοπικής αντίληψης περί της μετά θάνατον ζωής), γυμνός, ενώ το σώμα του είχε γίνει σχεδόν επίπεδο, λόγω του χρόνο παραμονής του στη λάσπη. Το δέρμα του ήταν καφέ και τα μαλλιά του κόκκινα λόγω των συνθηκών. Τα μάτια του ήταν σφιχτά κλεισμένα με τους βολβούς να διατηρούνται ακόμα. Όταν έπειτα από είκοσι μία ημέρες το σώμα αναποδογυρίστηκε ανάσκελα, η αιτία θανάτου έγινε προφανής: Ένα πέρα ως πέρα βαθύ κόψιμο του λαιμού, που απέκοπτε εντελώς την καρωτίδα, τον φάρυγγα, τον οισοφάγο και την σφαγίτιδα (φλέβα του λαιμού). Δεν παρατηρήθηκαν σημάδια απαγχονισμού, ενώ μετά από ραδιολογικές μελέτες, ανακαλύφθηκε μια ρωγμή στο κρανίο και μια στο κνημιαίο οστό. Τα οστά παρόλο που αποασβεστοποιούνται στο περιβάλλον του βάλτου, το κολλαγόνο δεν επηρεάζεται, κι έτσι πολλές φορές διατηρεί το σχήμα των οστών. Επίσης διατηρούνται τα εσωτερικά όργανα.  Έτσι μέσα στο στομάχι του Γκρόμπαλ Μαν βρέθηκε χυλός από δημητριακά και εξήντα έξι βότανα. Ο ίδιος χυλός βρέθηκε και στο στομάχι του Τόλουντ Μαν με τα εξήντα έξι βότανα ωστόσο να έχουν προσβληθεί από ένα είδος μύκητα με ολέθριες συνέπειες για το σώμα. Ο Λίντοου Μαν βρέθηκε στο Τσέσαϊρ της Αγγλίας σε δύο φάσεις. Πρώτα ανακαλύφθηκε το ένα του πόδο κι έπειτα ο κορμός με το κεφάλι.

Βρέθηκε με το πρόσωπο στη λάσπη με μια πολύ αφύσικη στροφή του λαιμού, αφού το υπόλοιπο σώμα ήταν ανάσκελα. Έφερε κολάρο στραγγαλισμού τυλιγμένο στο λαιμό και ήταν γυμνός, με μια τομή έξι εκατοστών στο λαιμό. Επίσης έφερε ρωγμή στο κρανίο και οξεία εξάρθρωση σπονδυλικής στήλης. Οι έρευνες έδειξαν ότι το χτύπημα στο κεφάλι  έγινε αφού ήταν νεκρός. Συνολικά δέχτηκε χτύπημα στο κεφάλι, τρύπημα με αιχμηρό αντικείμενο, στραγγαλισμό, ενώ η τομή στο λαιμό προκλήθηκε από την πίεση του κολάρου. Στο στομάχι βρέθηκε χυλός δημητριακών και καμένο ψωμί από σιτάρι και κριθάρι.

Από τον Κλόνυκεϊβαν Μαν που βρέθηκε στο Κάουντι Μεθ της Ιρλανδίας σώζεται το κεφάλι και ο κορμός. Το κρανίο έχει ανοιχτεί με αιχμηρό αντικείμενο, μάλλον τσεκούρι.

 

Είχε επίσης δεχτεί χτύπημα στη μύτη που την απέκοψε και χώρισε το πρόσωπο στα δύο. Το εντυπωσιακό είναι ότι επειδή ήταν κοντός, συνήθιζε να σηκώνει όρθια τα μαλλιά του με ένα είδος αρχαίου τζελ, ώστε να φαίνεται ψηλότερος.      

            

Οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι αν επρόκειτο για θυσία θα έπρεπε να υπήρχαν και άλλα αντικείμενα που να συνοδεύουν τους νεκρούς. Το γεγονός ότι οι Κέλτες συνήθιζαν τις πλούσιες ταφές με πολύτιμα αντικείμενα, ενώ οι μούμιες των βάλτων βρέθηκαν γυμνές ίσως να φανερώνει μια ανυποληψία των ατόμων των βάλτων. Ίσως δηλαδή να επρόκειτο όντως για εγκληματίες ή για άτομα χαμηλής υπόληψης που υπέστησαν μια τελετουργική εκτέλεση. Η άποψη ότι οι μούμιες αποτελούσαν θυσιαζόμενους βασιλείς, για τη νέα σοδειά ή λόγω φτωχής σοδειάς, δεν μπορεί να σταθεί, διότι τα σώματα που βρέθηκαν δεν φαίνονται υποσιτισμένα. Αντιθέτως τρέφονταν πολύ καλά και απόδειξη αυτού αποτελεί η πλούσια τροφή που βρέθηκε στα στομάχια τους. Επίσης, η γενική εξέταση του σώματος μαρτυρεί κανονικότατη διατροφή κατά τους τελευταίους μήνες της ζωής τους. 

Άλλο ένα στοιχείο που αποκλείει την τελετουργική θυσία βασιλέων όταν γεράσουν ώστε να αντικατασταθούν από κάποιον νεότερο, είναι το γεγονός τα θύματα ήταν ως επί το πλείστον νεαρά άτομα. Σύμφωνα επίσης με την παράδοση του τριπλού θανάτου των σαμάνων που συνίστατο στο να πέσει από γκρεμό, να κρεμαστεί από ρίζα δέντρου ανάποδα με το κεφάλι προς τα κάτω βουτηγμένο σε νερό κι ύστερα να πνιγεί, ούτε αυτό δίνει φως στο αίνιγμα των μουμιών, καθώς οι εν λόγω νεκροί δεν υπέστησαν κανέναν από αυτούς τους τρόπους θανάτου.

Οπότε μας μένει η υπόθεση της εκτέλεσης. Άραγε πρόκειται όντως για εκτέλεση ανεπιθύμητων και εγκληματικών προσωπικοτήτων; Για μια τελετουργική εκτέλεση, με τόση λεπτομέρεια και τόση σχολαστικότητα ώστε τα θύματα να συνεχίζουν να δέχονται χτυπήματα και μετά τον θάνατό τους, όπως μαρτυρούν τα χτυπήματα στο πίσω μέρος των κρανίων;                                                           

Η τεχνική αυτή της μουμιοποίησης είναι μοναδική και πολύ ιδιαίτερη. Άραγε γνώριζαν οι άνθρωποι της εποχής τις ιδιότητες των βάλτων που θα έκαναν τα σώματα να διατηρηθούν για τόσους αιώνες; Φαίνεται πως γνώριζαν και πολύ καλά μάλιστα. Τώρα, ο λόγος που ήθελαν να διατηρήσουν σώματα εγκληματιών και ανεπιθύμητων (ενδεχομένως) στους αιώνες, δεν θα το μάθουμε μάλλον ποτέ, καθώς -εφόσον πρόκειται και για Κέλτες- δεν υπάρχουν τόσο παλιές γραπτές μαρτυρίες. Προσωπικά θεωρώ ότι αποτελούν ένα συνδυασμό θυσίας και εκτέλεσης. Ότι δηλαδή πρόκειται για τελετουργικές εκτελέσεις εγκληματιών και ανεπιθύμητων, τα σώματα των οποίων προσφέρονταν σε θεότητες, κι έτσι εξηγείται το τυπικό και η σχολαστικότητα. Θα τις ονόμαζα μάλιστα «Θυσιαστικές Εκτελέσεις».

  Το παρόν αποτελεί κεφάλαιο του βιβλίου "Ο Θάνατος στην Κελτική Μυθολογία και Παράδοση", Ευλαμπία Τσιρέλη,  Θεσσαλονίκη 2013. http://lifesciencefiction.blogspot.gr/2013/03/blog-post.html

Επίσης, εκτενέστερη μελέτη-άρθρο έχει δημοσιευτεί στο περιοδικό "Φαινόμενα", ένθετο με τον Ελεύθερο Τύπο.


Επιτρέπεται η ηλεκτρονική αναδημοσίευση μόνο εφόσον αναδημοσιευτεί το πλήρες κείμενο, με ξεκάθαρη απόδοση στη συγγραφέα Ευλαμπία Τσιρέλη,  μαζί με σύνδεσμο στην παρούσα σελίδα. Απαγορεύεται κάθε είδους έντυπη αναδημοσίευση.