Η Ιστορία της Πρωταπριλιάς

της Ευλαμπίας Τσιρέλη

Ένα, σχεδόν, πανευρωπαϊκό έθιμο που τιμάται ευλαβικά από –τουλάχιστον- τον Μεσαίωνα μέχρι τις μέρες μας, το αθώο ψέμα της 1ης Απριλίου αποτελεί, ακόμα και σήμερα, γρίφο για τους ιστορικούς που προσπαθούν να εντοπίσουν την προέλευσή του. 
Η Πρωταπριλιά των Ελλήνων, η April Fools' Day των Βρετανών, το Poisson D’Avril (το ψάρι του Απριλίου δηλαδή) των Γάλλων και το Aprilscherz των Γερμανών, είναι μόνο μερικά από τα έθιμα που τηρούνται στην ευρωπαϊκή ήπειρο. 

Προέλευση

Η πρώτη εκδοχή θέλει αυτό το έθιμο να έχει ξεκινήσει από τους Κέλτες, οι οποίοι ήταν δεινοί ψαράδες. Η εποχή του ψαρέματος ξεκινούσε την 1η Απριλίου. Όσο καλοί ψαράδες όμως και να ήταν, την εποχή αυτή του χρόνου τα ψάρια πιάνονται δύσκολα. Έτσι και αυτοί, όπως προστάζει ο «κώδικας δεοντολογίας» των ψαράδων όλων των εποχών, έλεγαν ψέματα σχετικά με τα πόσα ψάρια είχαν πιάσει. Αυτή η συνήθεια, έγινε με το πέρασμα του χρόνου έθιμο. Γι’ αυτό και οι Γάλλοι ονομάζουν το πρωταπριλιάτικο ψέμα «ψάρι του Απρίλη».

Η δεύτερη εκδοχή, που θεωρείται και πιο βάσιμη ιστορικά, θέλει γενέτειρα του εθίμου, την Γαλλία του 16ου αιώνα. Μέχρι το 1564 η πρωτοχρονιά των Γάλλων ήταν η «1η Απριλίου». Την χρονιά αυτή όμως, και επί βασιλείας του Καρόλου του 9ου, αυτό άλλαξε και Πρωτοχρονιά θεωρούταν πλέον η 1η Ιανουαρίου. Στην αρχή, αυτό δεν το δέχτηκαν όλοι οι πολίτες. Οι αντιδραστικοί συνέχιζαν να γιορτάζουν την παλαιά, πλέον, πρωτοχρονιά τους, την 1η Απριλίου, ενώ οι υπόλοιποι τούς έστελναν πρωτοχρονιάτικα δώρα για να τους κοροϊδέψουν. Το πείραγμα αυτό μετατράπηκε, με τον καιρό, σε έθιμο.

Για κάποιους πάλι, οι πρωταπριλιάτικες φάρσες οφείλουν την ύπαρξή τους στη γιορτή της «Κοροϊδίας και του Ξεγελάσματος» της ρωμαϊκής Θεάς «Venus Aprilis», δηλαδή της Aπριλίου Aφροδίτης, που έδινε το έναυσμα για απελευθέρωση του πνεύματος ταυτόχρονα με την οργιώδη απελευθέρωση της φύσης κατά την Άνοιξη.

Ελλάδα

Σύμφωνα με την αρχαιοελληνική εκδοχή, η 1η Απριλίου είναι η 12^η ημέρα μετά την εαρινή ισημερία, μια ημέρα η οποία στην κλασική αρχαιότητα ήταν αφιερωμένη στον Θεό Διόνυσο και τη Θεά Αφροδίτη, οπότε οι αρχαίοι Έλληνες επιδίδονταν σε «πικάντικους» εορτασμούς, με διασκεδάσεις και φάρσες.   

Τοπικά ελληνικά έθιμα

Στη Θράκη, το βρόχινο νερό της Πρωταπριλιάς θεωρείται θεραπευτικό. Γι’ αυτό το μαζεύουν σε μπουκάλι και το δίνουν στους αρρώστους.

Στην Κομοτηνή, την παλιά Γκιουμουλτζίνα, λέγανε πως την πρωταπριλιά το είχαν σε καλό να γελούν, «για να γίνουν τα κουκούλια τους», όταν, βέβαια, είχαν σηροτροφία (εκτροφή μεταξοσκωλήκων). 
Στη Τζαντώ της Ανατολικής Θράκης, είχανε σε καλό να γελάσουν τον άλλον, για να δώσουν τα δέντρα καρπό. Μα εκείνος που ξεγελιόταν, το είχε σε κακό όλο τον χρόνο να είναι γελασμένος, κι αν ήταν παντρεμένος, θα χήρευε. 
Στην Άνδρο, πάλι, λένε ψέματα την 1η του Μάρτη και όχι την Πρωταπριλιά.

Επιτρέπεται η ηλεκτρονική αναδημοσίευση μόνο εφόσον αναδημοσιευτεί το πλήρες κείμενο, με ξεκάθαρη απόδοση στη συγγραφέα Ευλαμπία Τσιρέλη,  μαζί με σύνδεσμο στην παρούσα σελίδα. Απαγορεύεται κάθε είδους έντυπη αναδημοσίευση.