Συνθλιμμένα κρανία. Αλλόκοτη ταφική πρακτική ή δεισιδαιμονία;/Crushed Skulls. Bizarre Funerary Practice or Superstition?

της Ευλαμπίας Τσιρέλη

Αλλόκοτη ταφική πρακτική ή δεισιδαιμονία; Είναι τα ερωτήματα που αυτόματα εγείρονται όταν κανείς έρχεται αντιμέτωπος με την ανακάλυψη των αρχαιολόγων σε διάφορα μέρη της Ευρώπης και της Μέσης Ανατολής:  Συνθλιμμένα κρανία που χρονολογούνται στη Λίθινη Εποχή, αποσπασμένα από το υπόλοιπο σώμα, μια πράξη που συνέβη αρκετά χρόνια μετά την ταφή των συγκεκριμένων νεκρών...

Τα 10.000 ετών κρανία (β’ μισό της ένατης χιλιετίας π.Χ.) που βρέθηκαν θαμμένα κάτω από έναν αρχαίο οι οικισμό της Συρίας στο Tell Qarassa (όπως όλα τα υπόλοιπα ευρήματα σε άλλες περιοχές σε Ανατολή και Ευρώπη, έτσι και αυτά ήταν τοποθετημένα κάτω από ακμάζων οικισμό) βρέθηκαν αποκομμένα από τα σώματα, ενώ στην περιοχή του προσώπου είχαν ένα μεγάλο βαθούλωμα από την σύνθλιψη του μπροστινού μέρους του κρανίου. Φαίνεται μάλιστα ότι τα κρανία είχαν εκταφεί και αποσπαστεί από το σώμα αρκετά χρόνια μετά την ταφή τους.   

Σύμφωνα με τον Juan José Ibañez από το ισπανικό Εθνικό Συμβούλιο Έρευνας της Βαρκελώνης , τα ευρήματα θα μπορούσαν να υποδηλώνουν ότι οι «κομματιαστές  κρανίων»  της Λίθινης Εποχής πίστευαν ότι οι ζωντανοί κινδύνευαν με κάποιο τρόπο από τους νεαρούς άντρες νεκρούς (τα κρανία ανήκαν σε άντρες 18-30 ετών). Ίσως λοιπόν πίστευαν ότι ο μόνος τρόπος προστασίας τους ήταν να συνθλίψουν τα πρόσωπα των πτωμάτων, να αφαιρέσουν τα κεφάλια τους και να τα ξαναθάψουν  χωριστά από το σώμα τους.

 

Όσον αφορά τα 12 ευρήματα της Συρίας, όλα τα κρανία ανήκαν σε άντρες 18-30 ετών, εκτός από ενός παιδιού το οποίο ήταν άθικτο. Ένα από αυτά ήταν εντελώς κομματιασμένο, ενώ από τα υπόλοιπα έλειπαν τα οστά του προσώπου. Βρέθηκαν τοποθετημένα σε δύο κύκλους στο πάτωμα ενός δωματίου. Σε άλλες περιπτώσεις, η αφαίρεση του προσώπου θα αποτελούσε μια συνήθη ταφική πρακτική με πολλούς συμβολισμούς, που εντοπίζουμε σε αρκετά μέρη της Γης. Ο Ibañez π.χ., αφήνει ανοιχτό και το ενδεχόμενο η πρακτική αυτή να αποτελούσε απονομή σεβασμού στους νεκρούς. Ωστόσο στην περίπτωση αυτή, η πράξη υποδηλώνει σίγουρα κάτι άλλο. Το μόνο που μπορεί να σκεφτεί κανείς είναι η πράξη εχθρότητας. Επίσης πρότεινε ότι ίσως αποτελεί πράξη εκδίκησης, ή ακόμα ότι ίσως τα κρανία συγκεντρώθηκαν σε ένα μέρος για να αποτελέσουν μια κοινότητα νεκρών, κάτω από την κοινότητα των ζωντανών.

Ωστόσο, το πιο ανατριχιαστικό και περίεργο της υπόθεσης είναι ότι τα 10.000 ετών κρανία αποσπάστηκαν από το σώμα σε προχωρημένο επίπεδο αποσύνθεσης αρκετό καιρό μετά τον θάνατο. Γιατί να συνέβη αυτό;

Αν η πρακτική αυτή αποτελεί απλά κάποιο τελετουργικό, τότε εγείρονται ερωτήματα σχετικά με την επιλογή των πτωμάτων. Όλα τα ακέφαλα πτώματα και συνθλιμμένα κεφάλια ανήκαν σε ενήλικες ηλικιών 18-30. Επίσης το χτύπημα που δέχονταν ήταν πολύ βάρβαρο και βίαιο, και γινόταν με ένα πολύ βαρύ λίθινο εργαλείο. Άλλες υποθέσεις μελετητών της πρακτικής αυτής είναι ότι ίσως οι ζωντανοί πίστευαν ότι παίρνουν τη δύναμη των νεαρών αυτών αντρών διαλύοντας τα κρανία τους. Αυτή η άποψη βοηθά στο να ερμηνεύσουμε το γιατί  τα κεφάλια θάφτηκαν ακριβώς κάτω από έναν ακμάζων οικισμό. Ωστόσο οι ηλικίες 18-30 των νεκρών δεν μπορούν να υποδηλώσουν κάτι, καθώς ούτως ή άλλως ο μέσος όρος ζωής ήταν κάπου στα 30 χρόνια τότε.

Η Liv Nilsson Stutz του πανεπιστημίου του Emory στην Ατλάντα πρότεινε ότι η πράξη θα μπορούσε επίσης να ήταν ένας τρόπος αντιμετώπισης της θλίψης: «Η κατάργηση της ταυτότητας του προσώπου θα μπορούσε να είναι ένας τρόπος διαχωρισμού των νεκρών από τους ζωντανούς», λέει. Ωστόσο το μυστήριο δεν λύνεται, διότι η πράξη συνέβη κατά την αποσύνθεση και όχι αμέσως μετά τον θάνατο του ατόμου. Ο Stuart Campbell του πανεπιστημίου του Manchester, προτείνει κάτι πιο πιθανό. Ότι τα πρόσωπα διαλύθηκαν για να αφανιστεί η ταυτότητα των ατόμων.

Η βιαιότητα της πράξης, μας θυμίζει τις μούμιες των βάλτων, πρακτική της Εποχής του Σιδήρου (βλ.http://lifesciencefiction.blogspot.gr/2012/07/blog-post.html) που εφαρμοζόταν σε εγκληματίες. Εφαρμοζόταν ο τριπλός θάνατος, θάνατος δηλαδή με τρείς τρόπους με πολύ βίαιο τρόπο. Είναι λοιπόν πιθανόν και στην περίπτωση των διαλυμένων κρανίων, να πρόκειται για εγκληματίες και η πράξη της σύνθλιψης των κρανίων να αποτελεί μια επιπλέον τιμωρία μετά θάνατον, μια κατακρεούργηση του προσώπου που αφανίζει ανθρώπινη ταυτότητα του ζωντανού.

Επίσης, στην περίπτωση αυτή δεν αποκλείεται καθόλου, σε μια κοινωνία της Λίθινης Εποχής να υπήρχε ένα είδος δεισιδαιμονίας σχετικά με τους αποθανόντες, ειδικά τους εγκληματίες. Να υπήρχε δηλαδή ο φόβος του νεκροζώντανου κακού εγκληματία που συνεχίζει να είναι κακός και να διαπράττει εγκλήματα και μετά τον θάνατό του. Η υπόθεση της δεισιδαιμονίας που ίσως να έχει επιβιώσει από τη Λίθινη Εποχή ακόμα, είναι περισσότερο από συναρπαστική, καθώς προσφέρει έδαφος για τη μελέτη των δεισιδαιμονιών και το πώς αυτές έχουν επιβιώσει παρόλη την εξέλιξη του ανθρώπου από τότε. 

Βλ. "Ο Θάνατος στην Κελτική Μυθολογία και Παράδοση", Ευλαμπία Τσιρέλη, εκδόσεις Συμπαντικές Διαδρομές, Θεσσαλονίκη 2013. http://lifesciencefiction.blogspot.gr/2013/03/blog-post.html

 

Crushed Skulls. Bizarre Funerary Practice or Superstition?

by Evlampia Tsireli 

Bizarre funerary practice or superstition? This is the question that arises when someone faces the discovery of archaeologists in various parts of Europe and Middle East: Crushed skulls, dating back to the Stone Age, detached from the rest of the body; an act that occurred several years after the burial...

The 10,000 year old skulls (second half of the 9^th millennium BC) were found buried beneath an ancient settlement of Syria, at Tell Qarassa (as all the other findings in other areas in Middle East and Europe, so they were placed under a blooming settlement). The skulls were found separated from the body, while in the facial area they had a large dent from the crushing of the front of the skull. It seems that the skulls were exhumed and removed from the body several years after their burial.

According to Juan José Ibañez from the Spanish National Research Council of Barcelona, these findings might suggest that the man of the Stone Age believed that the living were in danger by the young dead (the skulls belonged to men around 18-30 years old). Perhaps therefore they believed that the only way to protect themselves was to smash the faces of the dead, remove the heads and bury them again separately from their body.

 Concerning the 12 findings of Syria, all the skulls belonged to men 18-30 years old, except for one belonging to a child which was intact. One of them was completely shredded, while from the rest facial bones were missing. They were found arranged in two circles on the floor of a room. In other cases, face removal would be a usual funerary practice carrying many symbolisms, as we’ve come accross in several parts of the world. Ibañez, for example, leaves open the possibility that this practice was a sign of respect to the dead. However in this case, the act certainly indicates something else. We can characterize this act only as an act of hostility. He also suggested that this was perhaps an act of revenge, or even that the skulls gathered in one place to form a community of dead, under the community of the living.

However, the most creepy and weird on this practice is that the 10.000 year old skulls were detached from the body at an advanced level of decomposition much long after death. Why did this happen?

If this practice is just a ritual, questions arise about the selection of the corpses. All the headless corpses and the crushed heads belonged to adults at the age of 18-30. Also the hit was very brutal and violent, and was done by a very heavy stone tool. Another assumption of scholars, concerning this practice, is that maybe the living believed that they could get the power of these young men by dissolving their skulls. This point of view helps explain why the heads were buried just beneath a thriving settlement. However, the age of the dead cannot denote something, since the average lifespan back then was about 30 years.

Liv Nilsson Stutz of the Emory University in Atlanta suggested that this act could also be a way of dealing with grief: “The abolition of the identity of a person could be a way of separating the dead from the living”, she says. But the mystery is not solved, because the act happened on decomposition and not immediately after the death of the individual. Stuart Campbell of the University of Manchester suggests something more possible. He suggests that the skulls were crushed to perish the identity of the individuals.

The brutality of the act, reminds us of the mummies of the marshes, a practice belong to the Iron Age (see: http://lifesciencefiction.blogspot.gr/2012/07/blog-post.html), which applied to criminals. In such cases the triple death applied, i.e. death in three ways with very violent way. It is therefore likely that in our case the crushed skulls belong to criminals and the act of crushing them is an additional punishment after death, a mangling of the face, which destroys the identity of the living.

Also in this case, and especially in a society of the Stone Age, it is not impossible that there was a kind of superstition about the deceased, especially criminals, i.e. the fear that the living dead evil criminal continues to be bad and commits crimes after his death. The superstition explanation that might have survived from the Stone Age is still more than exciting, as it provides ground for the study of superstitions and the way they have survived despite human evolution.

(english translation by Athanasios Koutoupas)

http://www.mnn.com/lifestyle/arts-culture/stories/stone-age-people-may-have-battled-against-a-zombie-apocalypse

http://www.newscientist.com/article/mg21528784.400-stone-age-skullsmashers-spark-a-cultural-mystery.html

http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ajpa.22111/abstract;jsessionid=E71F64DD784BC2A18E94B744244DB929.f02t04

http://www.megalithic.co.uk/article.php?sid=34834

Επιτρέπεται η ηλεκτρονική αναδημοσίευση μόνο εφόσον αναδημοσιευτεί το πλήρες κείμενο, με ξεκάθαρη απόδοση στη συγγραφέα Ευλαμπία Τσιρέλη,  μαζί με σύνδεσμο στην παρούσα σελίδα. Απαγορεύεται κάθε είδους έντυπη αναδημοσίευση.