"Halloween": Η αρχαία κελτική γιορτή των νεκρών, "Samhain"/"Halloween": The ancient Celtic festival of the dead, "Samhain"

της Ευλαμπίας Τσιρέλη

Οι κελτικές ρίζες του Halloween

Οι πιο σημαντικοί εορτασμοί των Κελτών λάμβαναν χώρα κατά τις ημέρες που άρχιζαν οι εποχές, δηλαδή στις αρχές Νοεμβρίου, Φεβρουαρίου, Μαΐου και Αυγούστου. H πρώτη από αυτές ήταν το Samhain (“Νοέμβρης”ή “ τέλος καλοκαιριού”), η σημερινή εορτή των Αγίων Πάντων, ευρύτερα γνωστή ως Halloween.

Η αρχαία γιορτή του Samhain σηματοδοτούσε το τέλος του καλοκαιριού και την αρχή του κελτικού Νέου Έτους. Τον θάνατο δηλαδή μιας εποχής και τη γέννηση μιας άλλης (του χειμώνα).

Ο θάνατος

Σύμφωνα με τον μύθο, τη νύχτα του Samhain, της 31ης Οκτωβρίου, Γιορτής των Νεκρών, οι θεοί κατέβαιναν στη γη, για να προκαλέσουν αναστάτωση στους ζωντανούς. Το "πέπλο" που χώριζε τους δύο κόσμους εκείνη τη νύχτα γινόταν πολύ λεπτό και διαπερατό.

Αρχικά  η γιορτή  γινόταν προς τιμή του θανάτου του Ηλιακού Θεού και της μετάβασής του στις σκοτεινές χώρες του "Κάτω Κύματος" όπου έπειτα κατοίκησε ως “Κύριος του Θανάτου”.

Αν και ο θάνατος είναι ο κεντρικός πυρήνας της γιορτής, η οποία αποτελούσε το μέγα μνημόσυνο των νεκρών, αυτό δε σημαίνει ότι πρόκειται για ένα μακάβριο γεγονός, εξάλλου ο θάνατος δεν προκαλούσε φόβο στους Κέλτες, παρά αποτελούσε μια ομαλή και χαρούμενη μετάβαση.

Η γιορτή αυτή εκτός από τον θάνατο, είχε να κάνει και με το πέρασμα από μια φάση της ζωής σε μιαν άλλη, όσον αφορά τις σχέσεις, την εργασία και άλλες μεταβάσεις στη ζωή των ανθρώπων. Θα μπορούσαμε να την χαρακτηρίσουμε και “τελετουργικό μετάβασης”, πολύ συχνό μοτίβο στις ζωές των ανθρώπων, που λαμβάνει χώρα εκούσια ή ακούσια.

Η φωτιά

Οι υπαίθριες φωτιές έπαιζαν σημαντικό ρόλο κατά τη διάρκεια των εορτασμών. Λέγεται πως οι χωρικοί έριχναν τα κόκαλα των σκοτωμένων ζώων στις φλόγες, κι έπειτα, όταν η φωτιά δυνάμωνε, κάθε οικογένεια έπαιρνε με έναν δαυλό φωτιά για την οικογενειακή εστία. Έτσι δένονταν μαζί όλες οι οικογένειες του χωριού. Οι φωτιές αυτές ονομάζονταν Mπόνφαϊρς (Bonfires: bone-κόκαλο+fire-φωτιά).

Όλοι συνήθιζαν να κάθονται γύρω απ’ τη Μπόνφαϊρ και να λένε ιστορίες. Ένα Ιρλανδικό έθιμο επίσης ορίζει οι άνθρωποι να πηδούν από πάνω της, πρακτική που μας θυμίζει δικά μας έθιμα, αλλά και άλλα παρόμοια σε όλο τον κόσμο που έχουν να κάνουν με τη φωτιά.

Στην Ιρλανδία, η συνήθεια κατά το Samhain να ανάβουν φωτιές στις κορυφές λόφων, παραλληλίστηκε με το φως και το χρώμα του ήλιου στον ουρανό, κάτι που ίσως να υπονοεί κι ένα είδος ηλιο-λατρευτικής θρησκείας.

Η μεταμφίεση και οι κολοκύθες

Ο άνθρωποι συνήθιζαν να μεταμφιέζονται σε φαντάσματα για να υποδεχτούν τους νεκρούς που μετέβαιναν στον κόσμο μας. Αυτό γινόταν ώστε να μην αναγνωρίσουν οι νεκροί τους ζωντανούς και τους βλάψουν. Ήταν δηλαδή ένα είδος καμουφλάζ. Έτσι καθιερώθηκε η συνήθεια της μεταμφίεσης σε φάντασμα, ζόμπι κλπ.

Η κολοκύθα, που συνήθως σκαλίζουμε ή κρατούν τα παιδιά ως φαναράκι, είναι γνωστή ως Jack o’ Lantern. Αποτελεί ωστόσο Αμερικανικό έθιμο. Κατά το παλαιό, όμως, Ιρλανδικό έθιμο, εκείνη τη νύχτα οι άνθρωποι σκάλιζαν σε ένα γογγύλι ή σε ένα ζαχαρότευτλο ανθρώπινα χαρακτηριστικά και μέσα τοποθετούσαν ένα αναμμένο κερί. Το φαναράκι αυτό είχε διπλό ρόλο: Πρώτον, το φως που άναβε μέσα του, καθοδηγούσε τους νεκρούς προγόνους που εκείνη τη νύχτα περιδιάβαιναν στον κόσμο μας για να συναντήσουν τους συγγενείς τους, ώστε να μην χάσουν το δρόμο τους, και, δεύτερον, για να τρομάξουν κακόβουλες υπερφυσικές δυνάμεις.

Το Samhain, στην παλαιά του μορφή, με τις Mπόνφαϊρς, εορτάζεται με μεγαλοπρέπεια σήμερα στο Εδιμβούργο της Σκωτίας, ενώ στην υπόλοιπη Ευρώπη, αλλά και στη χώρα μας ιδιαίτερα τα τελευταία τρία χρόνια, εορτάζεται το εξελιγμένο και πιο γνωστό σε μας Halloween.

Ευλαμπία Τσιρέλη

Επιτρέπεται η ηλεκτρονική αναδημοσίευση μόνο εφόσον αναδημοσιευτεί το πλήρες κείμενο, με ξεκάθαρη απόδοση στη συγγραφέα Ευλαμπία Τσιρέλη,  μαζί με σύνδεσμο στην παρούσα σελίδα. Απαγορεύεται κάθε είδους έντυπη αναδημοσίευση.
********************************************************************************

by Evlampia Tsireli

The most important celebrations of the Celts took place the first days of every season: the first days of November, February, May and August. The first among them was the Samhain (November or end of the summer), nowadays celebration of “All Saints” or also known as Halloween. The ancient festival of Samhain marked the end of summer and the beginning of the Celtic New Year, thus the death of a season (summer) and the birth of another one (winter).

According to the myth, which includes later aspects of the Underworld, during the night of the October 31^st, the night of Samhaim, Celebration of the Dead, gods walked the earth and caused disruption with their magic. During that night the “veil” that separated the two worlds was very thin and permeable. At first, the festival was in honor of the Solar God’s death and his transition to the dark lands of the Under Wave, where he later dwelt as Lord of Death. Although death is the central core of the festival, which was the great memorial of the dead that does not mean it's a macabre event. Furthermore, death, as we mentioned before, caused no fear to the Celts. This celebration, apart from death, had to do with the passage from one phase of life to another, concerning relations, work and other transitions in people's lives. We could characterize it also as “ritual of transition”, a very common pattern in the everyday life that takes place voluntarily or involuntarily.

Outdoor fires also played an important role during the celebration. It is said that villagers threw the bones of killed animals in the flames and then, when the fire grew stronger, each family took a torch for the home fire. Thus, all the families of the village were tied together. These fires were called Bonfires: bone+fire. 

 

Everyone used to sit around Monfair and tell stories. An Irish tradition also states that people jumped over those fires, a practice that reminds us of our own traditions, and other similar ones around the world. In Ireland, during Samhain, people used to light fires on hilltops, paralleled with the light and color of the sun in the sky. This practice might imply a type of sun-worshiping religion.

People used to masquerade as ghosts to greet the dead, who were coming in our world. This was done in order the living not to be recognized and get hurt by the dead. It was a sort of camouflage.

The pumpkin, known as Jack Lantern (jack-o'lantern), is a posterior American custom, as regards the use of pumpkin. However, according to an old Irish custom that night people carved on a turnip or a beet human characteristics and placed in it a lit candle. The lantern had a dual role: Firstly, the light, which lit inside, guided the dead ancestors who that night were wandering into our world to meet their relatives, so that they won’t lose their way. Secondly, the light frightened malevolent supernatural forces.

(english translation by Ath. Koutoupas)